Trong thực tiễn thi hành án dân sự, tình trạng người phải thi hành án tìm cách tẩu tán tài sản để né tránh nghĩa vụ vẫn diễn ra phổ biến. Tuy nhiên, hệ thống pháp luật hiện hành vẫn tồn tại khoảng trống khiến việc ngăn chặn hành vi này gặp nhiều khó khăn.

1. Thực trạng

Trong thi hành án dân sự, tình trạng người phải thi hành án tìm cách tẩu tán tài sản để né tránh nghĩa vụ không còn xa lạ. Họ có thể bán, chuyển nhượng, tặng cho hoặc thế chấp tài sản ngay cả khi bản án chưa có hiệu lực, hoặc thậm chí trong giai đoạn bản án đã bị hủy để xét xử lại.

Một ví dụ điển hình: Bản án số 225/2015/DSST buộc ông Nguyễn Văn A trả bà Nguyễn Thị B 300 triệu đồng. Trong khi chờ xét xử lại do bản án bị hủy theo thủ tục giám đốc thẩm, ông A nhanh chóng chuyển nhượng 200m² đất cho người khác chỉ trong 15 ngày. Đây là minh chứng rõ ràng cho việc lợi dụng “khoảng trống” pháp lý để tẩu tán tài sản.

2. Quy định hiện hành và hạn chế

• Luật Thi hành án dân sự năm 2014: Khi bản án bị hủy, cơ quan thi hành án phải đình chỉ việc thi hành. Điều này khiến việc kiểm soát tài sản của người phải thi hành án gần như bị “treo”.
• Thông tư liên tịch số 14/2010/TTLT-BTP-TANDTC-VKSNDTC và Nghị định số 62/2015/NĐ-CP cho phép kê biên tài sản nếu người phải thi hành án chuyển dịch mà không dùng tiền thu được để trả nợ. Tuy nhiên, các quy định này chỉ áp dụng khi bản án đã có hiệu lực, không bao quát tình huống bản án bị hủy để xét xử lại.
• Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 cho phép áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời để ngăn chặn việc tẩu tán tài sản. Nhưng rào cản lớn là yêu cầu người đề nghị phải nộp bảo lãnh hoặc tiền đặt cọc, điều mà nhiều đương sự không đủ khả năng thực hiện.
• Điều 75 Luật Thi hành án dân sự năm 2014 cho phép chấp hành viên yêu cầu Tòa án tuyên giao dịch vô hiệu nếu có căn cứ chứng minh việc tẩu tán nhằm trốn tránh nghĩa vụ. Song, việc chứng minh lại vô cùng khó khăn.

3. Khoảng trống pháp lý

Hiện chưa có quy định rõ ràng xử lý trường hợp người phải thi hành án chuyển dịch tài sản sau khi bản án đã có hiệu lực nhưng bị hủy để xét xử lại. Đây chính là điểm yếu khiến công tác thi hành án gặp nhiều trở ngại, quyền lợi của người được thi hành án bị đe dọa.

4. Kiến nghị hoàn thiện

• Bổ sung quy định cấm chuyển dịch tài sản không chỉ sau khi bản án có hiệu lực mà cả trong giai đoạn bản án bị hủy để xét xử lại.
• Nâng tầm pháp lý: Các quy định về kê biên, xử lý tài sản cần được đưa vào luật, thay vì chỉ nằm ở nghị định hoặc thông tư.
• Chế tài mạnh hơn: Ngoài việc hủy giao dịch, cần xem xét xử lý hình sự đối với hành vi cố tình tẩu tán tài sản nhằm trốn tránh nghĩa vụ.

Hiến pháp năm 2013 khẳng định: Bản án, quyết định của Tòa án phải được tôn trọng và nghiêm chỉnh chấp hành. Việc ngăn chặn hành vi tẩu tán tài sản không chỉ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân mà còn củng cố tính nghiêm minh của pháp luật.