Các bên trong hợp đồng phải tôn trọng và tuân thủ hợp đồng. Nếu bên nào vi phạm hợp đồng thì phải chịu các chế tài nhất định

Căn cứ pháp lý:

• Luật Thương mại năm 2005.

Chế tài là một khái niệm để chỉ trách nhiệm pháp lý mà bên vi phạm hợp đồng phải gánh chịu. Chế tài có thể được áp dụng theo quy định pháp luật hoặc theo thỏa thuận giữa các bên trong hợp đồng.

1. Các loại chế tài thương mại

Luật Thương mại năm 2005 quy định sẵn các loại chế tài trong thương mại bao gồm:

• Buộc thực hiện đúng hợp đồng
• Phạt vi phạm
• Buộc bồi thường thiệt hại
• Trả tiền lãi do chậm thanh toán
• Tạm ngừng thực hiện hợp đồng
• Đình chỉ thực hiện hợp đồng
• Huỷ bỏ hợp đồng

Ngoài ra, các bên trong hợp đồng có thể thỏa thuận thêm các biện pháp chế tài khác nhưng không trái với nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam, điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên và tập quán thương mại quốc tế.

2. Chế tài buộc thực hiện đúng hợp đồng

Căn cứ Điều 297 Luật Thương mại năm 2005, Buộc thực hiện đúng hợp đồng là việc bên bị vi phạm yêu cầu bên vi phạm thực hiện đúng hợp đồng hoặc dùng các biện pháp khác để hợp đồng được thực hiện và bên vi phạm phải chịu chi phí phát sinh. Cụ thể:

Đối với bên vi phạm hợp đồng:

• Nếu bên vi phạm giao thiếu hàng hoặc cung ứng dịch vụ không đúng hợp đồng thì phải giao đủ hàng hoặc cung ứng dịch vụ theo đúng thoả thuận trong hợp đồng.
• Nếu bên vi phạm giao hàng hoá, cung ứng dịch vụ kém chất lượng thì phải loại trừ khuyết tật của hàng hoá, thiếu sót của dịch vụ hoặc giao hàng khác thay thế, cung ứng dịch vụ theo đúng hợp đồng.
• Bên vi phạm không được dùng tiền hoặc hàng khác chủng loại, loại dịch vụ khác để thay thế nếu không được sự chấp thuận của bên bị vi phạm.
• Nếu bên vi phạm là bên mua thì bên bán có quyền yêu cầu bên mua trả tiền, nhận hàng hoặc thực hiện các nghĩa vụ khác của bên mua được quy định trong hợp đồng và trong Luật Thương mại.

Đối với bên bị vi phạm hợp đồng:

• Bên bị vi phạm phải nhận hàng, nhận dịch vụ và thanh toán tiền hàng, thù lao dịch vụ, nếu bên vi phạm đã thực hiện đầy đủ nghĩa vụ nêu trên.
• Nếu bên vi phạm không thực hiện theo quy định nêu trên thì bên bị vi phạm có quyền:
  • Mua hàng, nhận cung ứng dịch vụ của người khác để thay thế theo đúng loại hàng hoá, dịch vụ ghi trong hợp đồng và bên vi phạm phải trả khoản tiền chênh lệch và các chi phí liên quan nếu có;
  • Tự sửa chữa khuyết tật của hàng hoá, thiếu sót của dịch vụ và bên vi phạm phải trả các chi phí thực tế hợp lý.

Ngoài ra:

• Bên bị vi phạm có thể gia hạn một thời gian hợp lý để bên vi phạm thực hiện nghĩa vụ hợp đồng.
• Trong thời gian áp dụng chế tài buộc thực hiện đúng hợp đồng, bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại và phạt vi phạm nhưng không được áp dụng các chế tài khác.
• Nếu bên vi phạm vẫn không thực hiện chế tài buộc thực hiện đúng hợp đồng, bên bị vi phạm được áp dụng các chế tài khác để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.

3. Chế tài phạt vi phạm

Phạt vi phạm là việc bên bị vi phạm yêu cầu bên vi phạm trả một khoản tiền phạt do vi phạm hợp đồng.

Căn cứ Điều 301 Luật Thương mại năm 2005, mức phạt vi phạm do các bên thỏa thuận, nhưng không quá 8% giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi phạm, trừ trường hợp hợp đồng thực hiện dịch vụ giám định thương mại.

Cần lưu ý: bên bị vi phạm hợp đồng chỉ được áp dụng chế tài này nếu các bên có thỏa thuận chế tài phạt vi phạm trong hợp đồng.

4. Chế tài buộc bồi thường thiệt hại

Bồi thường thiệt hại là việc bên vi phạm bồi thường những tổn thất do hành vi vi phạm hợp đồng gây ra cho bên bị vi phạm.

Giá trị bồi thường thiệt hại bao gồm:

• Giá trị tổn thất thực tế, trực tiếp
• Khoản lợi trực tiếp mà bên bị vi phạm đáng lẽ được hưởng nếu không có hành vi vi phạm.

Cần lưu ý, trách nhiệm bồi thường thiệt hại phát sinh khi có đủ các yếu tố sau đây:

• Có hành vi vi phạm hợp đồng;
• Có thiệt hại thực tế;
• Hành vi vi phạm hợp đồng là nguyên nhân trực tiếp gây ra thiệt hại.

Do vậy, bên yêu cầu bồi thường thiệt hại phải chứng minh tổn thất, mức độ tổn thất do hành vi vi phạm gây ra và khoản lợi trực tiếp mà bên bị vi phạm đáng lẽ được hưởng nếu không có hành vi vi phạm.

Ngoài ra, để yêu cầu bồi thường thiệt hại, bên yêu cầu phải áp dụng các biện pháp hợp lý để hạn chế tổn thất kể cả tổn thất đối với khoản lợi trực tiếp đáng lẽ được hưởng do hành vi vi phạm hợp đồng gây ra.

5. Chế tài buộc phải trả tiền lãi do chậm thanh toán

Chế tài này được áp dụng khi có vi phạm nghĩa vụ thanh toán.

Căn cứ Điều 306 Luật Thương mại năm 2005, bên bị vi phạm nghĩa vụ thanh toán có quyền yêu cầu trả tiền lãi trên số tiền chậm trả đó theo lãi suất nợ quá hạn trung bình trên thị trường tại thời điểm thanh toán tương ứng với thời gian chậm trả, trừ trường hợp có thoả thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác.

6. Chế tài tạm ngừng thực hiện hợp đồng

Tạm ngừng thực hiện hợp đồng là việc một bên tạm thời không thực hiện nghĩa vụ hợp đồng nếu rơi vào một trong các trường hợp sau đây:

• Xảy ra hành vi vi phạm mà các bên đã thoả thuận là điều kiện để tạm ngừng thực hiện hợp đồng;
• Một bên vi phạm cơ bản nghĩa vụ hợp đồng.

Mặc dù hợp đồng bị tạm ngừng thực hiện nhưng hợp đồng vẫn còn hiệu lực.

Bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại.

Cần lưu ý: Bên tạm ngừng thực hiện hợp đồng phải thông báo ngay cho bên kia biết về việc tạm ngừng hợp đồng. Nếu không thông báo ngay mà gây thiệt hại cho bên kia thì bên tạm ngừng thực hiện hợp đồng phải bồi thường thiệt hại.

7. Chế tài đình chỉ thực hiện hợp đồng

Đình chỉ thực hiện hợp đồng là việc một bên chấm dứt thực hiện nghĩa vụ hợp đồng nếu rơi vào một trong các trường hợp sau đây:

• Xảy ra hành vi vi phạm mà các bên đã thoả thuận là điều kiện để đình chỉ hợp đồng;
• Một bên vi phạm cơ bản nghĩa vụ hợp đồng.

Khi hợp đồng bị đình chỉ thực hiện thì hợp đồng chấm dứt từ thời điểm một bên nhận được thông báo đình chỉ.

Các bên không phải tiếp tục thực hiện nghĩa vụ hợp đồng kể từ thời điểm hợp đồng bị đình chỉ. Bên đã thực hiện nghĩa vụ có quyền yêu cầu bên kia thanh toán hoặc thực hiện nghĩa vụ đối ứng.

Bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại.

Cần lưu ý: Bên đình chỉ thực hiện hợp đồng phải thông báo ngay cho bên kia biết về việc đình chỉ hợp đồng. Nếu không thông báo ngay mà gây thiệt hại cho bên kia thì bên đình chỉ thực hiện hợp đồng phải bồi thường thiệt hại.

8. Chế tài hủy bỏ hợp đồng

Huỷ bỏ hợp đồng bao gồm hủy bỏ toàn bộ hợp đồng và hủy bỏ một phần hợp đồng. Trong đó:

• Hủy bỏ toàn bộ hợp đồng là việc bãi bỏ hoàn toàn việc thực hiện tất cả các nghĩa vụ hợp đồng đối với toàn bộ hợp đồng.
• Hủy bỏ một phần hợp đồng là việc bãi bỏ thực hiện một phần nghĩa vụ hợp đồng, các phần còn lại trong hợp đồng vẫn còn hiệu lực.

Chế tài hủy bỏ hợp đồng được áp dụng nếu:

• Xảy ra hành vi vi phạm mà các bên đã thoả thuận là điều kiện để hủy bỏ hợp đồng;
• Một bên vi phạm cơ bản nghĩa vụ hợp đồng.

Sau khi huỷ bỏ hợp đồng, hợp đồng không có hiệu lực từ thời điểm giao kết, các bên không phải tiếp tục thực hiện các nghĩa vụ đã thoả thuận trong hợp đồng, trừ thỏa thuận về các quyền và nghĩa vụ sau khi huỷ bỏ hợp đồng và về giải quyết tranh chấp.

Các bên có quyền đòi lại lợi ích do việc đã thực hiện phần nghĩa vụ của mình theo hợp đồng; nếu các bên đều có nghĩa vụ hoàn trả thì nghĩa vụ của họ phải được thực hiện đồng thời; trường hợp không thể hoàn trả bằng chính lợi ích đã nhận thì bên có nghĩa vụ phải hoàn trả bằng tiền.

Bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại theo quy định của Luật Thương mại năm 2005.

Riêng đối với việc huỷ bỏ hợp đồng trong trường hợp giao hàng, cung ứng dịch vụ từng phần, được quy định tại Điều 313 Luật Thương mại năm 2005 như sau:

1. Trường hợp có thoả thuận về giao hàng, cung ứng dịch vụ từng phần, nếu một bên không thực hiện nghĩa vụ của mình trong việc giao hàng, cung ứng dịch vụ và việc này cấu thành một vi phạm cơ bản đối với lần giao hàng, cung ứng dịch vụ đó thì bên kia có quyền tuyên bố huỷ bỏ hợp đồng đối với lần giao hàng, cung ứng dịch vụ.

2. Trường hợp một bên không thực hiện nghĩa vụ đối với một lần giao hàng, cung ứng dịch vụ là cơ sở để bên kia kết luận rằng vi phạm cơ bản sẽ xảy ra đối với những lần giao hàng, cung ứng dịch vụ sau đó thì bên bị vi phạm có quyền tuyên bố huỷ bỏ hợp đồng đối với những lần giao hàng, cung ứng dịch vụ sau đó, với điều kiện là bên đó phải thực hiện quyền này trong thời gian hợp lý.

3. Trường hợp một bên đã tuyên bố huỷ bỏ hợp đồng đối với một lần giao hàng, cung ứng dịch vụ thì bên đó vẫn có quyền tuyên bố huỷ bỏ hợp đồng đối với những lần giao hàng, cung ứng dịch vụ đã thực hiện hoặc sẽ thực hiện sau đó nếu mối quan hệ qua lại giữa các lần giao hàng dẫn đến việc hàng hoá đã giao, dịch vụ đã cung ứng không thể được sử dụng theo đúng mục đích mà các bên đã dự kiến vào thời điểm giao kết hợp đồng.

Cần lưu ý: Bên huỷ bỏ hợp đồng phải thông báo ngay cho bên kia biết về việc huỷ bỏ hợp đồng. Nếu không thông báo ngay mà gây thiệt hại cho bên kia thì bên huỷ bỏ hợp đồng phải bồi thường thiệt hại.

9. Các trường hợp được miễn trách nhiệm dù có hành vi vi phạm hợp đồng

Bên vi phạm hợp đồng có thể được miễn trách nhiệm do vi phạm hợp đồng (không bị áp dụng chế tài) trong một số trường hợp nhất định được quy định tại Điều 294 Luật Thương mại năm 2005 bao gồm:

• Xảy ra trường hợp miễn trách nhiệm mà các bên đã thoả thuận;
• Xảy ra sự kiện bất khả kháng;
• Hành vi vi phạm của một bên hoàn toàn do lỗi của bên kia;
• Hành vi vi phạm của một bên do thực hiện quyết định của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết được vào thời điểm giao kết hợp đồng.

Tuy nhiên, cần lưu ý:

• Để được miễn trách nhiệm, bên vi phạm hợp đồng phải chứng minh sự việc vi phạm hợp đồng là thuộc các trường hợp miễn trách nhiệm.
• Bên vi phạm phải thông báo ngay bằng văn bản cho bên kia về trường hợp được miễn trách nhiệm và những hậu quả có thể xảy ra, cũng như thông báo ngay khi trường hợp miễn trách nhiệm chấm dứt.