Mặc dù đã xảy ra hành vi phạm tội hình sự, nhưng cơ quan chức năng chỉ khởi tố vụ án hình sự khi có yêu cầu của bị hại trong một số trường hợp

Căn cứ pháp lý:

• Bộ luật Hình sự năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2017;
• Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2021.

Chúng tôi nhận được câu hỏi của khách hàng như sau: chồng tôi lái xe hơi, không có nồng độ cồn, nhưng do có việc gấp nên đã chạy xe quá tốc độ và gây tai nạn giao thông, tông vào người đi xe máy. Người đi xe máy bị thương khá nặng đã nhập viện, nay sức khỏe của họ đã tạm ổn. Chồng tôi đang làm việc với công an và cũng đã chi toàn bộ tiền viện phí cho bên kia. Chúng tôi cũng thường xuyên đến thăm gia đình bị hại để xin lỗi và cũng có bồi thường thêm cho họ. Gia đình tôi rất lo lắng không biết chồng tôi có bị xử lý gì không vì anh là lao động chính mà gia đình bị hại cũng đã viết đơn bãi nại cho chồng tôi, và sẵn sàng làm việc với công an để xin cho chồng tôi?

Pháp luật hình sự hiện hành có một số quy định mang tính nhân đạo và tạo điều kiện cho người có hành vi phạm tội và bị hại hòa giải với nhau và sớm kết thúc mâu thuẫn.

Thực tế có nhiều vụ việc, sau khi vụ án đã được khởi tố hình sự, nhưng giữa bị hại và người có hành vi phạm tội đã thỏa thuận bồi thường, người phạm tội có sự ăn năn, chân thành xin lỗi nên bị hại đã làm đơn đề nghị không khởi tố vụ án hình sự. Do đó, người có hành vi phạm tội không bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Những  trường hợp chỉ khởi tố khi có yêu cầu của bị hại chỉ được áp dụng đối với một số tội phạm nhất định và có mức độ ít nghiêm trọng.

1. Căn cứ để khởi tố vụ án hình sự

Cơ quan chức năng sẽ khởi tố vụ án hình sự khi có một trong những căn cứ được quy định tại Điều 143 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 như sau:

Điều 143. Căn cứ khởi tố vụ án hình sự

Chỉ được khởi tố vụ án khi đã xác định có dấu hiệu tội phạm. Việc xác định dấu hiệu tội phạm dựa trên những căn cứ:

1. Tố giác của cá nhân;

2. Tin báo của cơ quan, tổ chức, cá nhân;

3. Tin báo trên phương tiện thông tin đại chúng;

4. Kiến nghị khởi tố của cơ quan nhà nước;

5. Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trực tiếp phát hiện dấu hiệu tội phạm;

6. Người phạm tội tự thú.

Theo quy định trên, một trong những căn cứ để khởi tố vụ án hình sự là từ tin báo, tin tố giác tội phạm của cá nhân, tổ chức. Do vậy, khi bị hại nộp đơn tố giác, cung cấp tin báo tội phạm thì cơ quan điều tra sẽ khởi tố vụ án nếu có căn cứ.

2. Những trường hợp chỉ khởi tố vụ án khi có đơn yêu cầu

Như đã nêu trên, trong một số trường hợp nhất định và hành vi phạm tội có tính chất ít nghiêm trọng thì cơ quan chức năng sẽ chỉ khởi tố nếu bị hại có đơn yêu cầu. Cụ thể căn cứ Điều 155 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2021, các trường hợp này bao gồm:

Điều 155. Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại

1. Chỉ được khởi tố vụ án hình sự về tội phạm quy định tại khoản 1 các điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155 và 156 của Bộ Luật hình sự khi có yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc đã chết.

2. Trường hợp người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu thì vụ án phải được đình chỉ, trừ trường hợp có căn cứ xác định người đã yêu cầu rút yêu cầu khởi tố trái với ý muốn của họ do bị ép buộc, cưỡng bức thì tuy người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án vẫn tiếp tục tiến hành tố tụng đối với vụ án.

3. Bị hại hoặc người đại diện của bị hại đã rút yêu cầu khởi tố thì không có quyền yêu cầu lại, trừ trường hợp rút yêu cầu do bị ép buộc, cưỡng bức.

Theo quy định trên, chỉ những tội phạm quy định tại khoản 1 các điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155 và 156 của Bộ Luật hình sự là khởi tố vụ án theo yêu cầu của bị hại.

Với những tội danh khác tại Bộ luật hình sự, các cơ quan chức năng hoàn toàn có quyền khởi tố vụ án, khởi tố bị can nếu đủ yếu tố cấu thành tội phạm.

Áp dụng vào tình huống của khách hàng, thì người chồng lái xe quá tốc độ, gây tai nạn giao thông nên có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ theo Điều 260 Bộ luật Hình sự. Đây không phải là tội phạm chỉ khởi tố khi có yêu cầu bị hại. Do vậy, mặc dù người chồng và gia đình đã bồi thường, và nếu bị hại có đơn yêu cầu không khởi tố (đơn bãi nại) thì người chồng vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.