Người đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm về mọi loại tội phạm mà mình vi phạm, nhưng hình phạt vẫn được xem xét khoan hồng theo độ tuổi phạm tội.

Bài viết được sự tham vấn bởi Luật sư Nguyễn Quang Trung

Căn cứ pháp lý:

• Bộ luật Hình sự năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2017.

Chúng tôi nhận được câu hỏi như sau:

Chào Luật sư TLT, tôi muốn hỏi nếu một thiếu niên mới 17 tuổi mà đi cướp tài sản có giá trị lớn, nhưng không có hành vi hành hung gây thương tích thì khi xét xử có được giảm nhẹ nhiều không ạ?

Pháp luật hình sự hiện hành phân ra 4 mức độ tội phạm là:

• Ít nghiêm trọng: khung hình phạt là phạt tiền, phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù đến 3 năm;
• Nghiêm trọng: khung hình phạt là tù từ trên 3 năm đến 7 năm;
• Rất nghiêm trọng: khung hình phạt là tù từ trên 7 năm đến 15 năm;
• Đặc biệt nghiêm trọng: khung hình phạt là tù từ trên 15 năm đến 20 năm, chung thân hoặc tử hình.

Căn cứ Điều 12 Bộ luật Hình sự năm 2015, người từ đủ 16 tuổi trở lên là đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự về tất cả 4 mức độ tội phạm nêu trên. Mặc dù vậy, người chưa đủ 18 tuổi phạm tội hình sự sẽ được hưởng mức hình phạt nhẹ hơn so với một người trưởng thành như sau:

1. Mức phạt tù mà người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội phải chịu

Căn cứ khoản 1 Điều 101 Bộ luật Hình sự năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2017 như sau:

Điều 101. Tù có thời hạn

Mức phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được quy định như sau:

1. Đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi khi phạm tội, nếu điều luật được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình, thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 18 năm tù; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá ba phần tư mức phạt tù mà điều luật quy định;

Theo quy định trên, người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội hình sự được hưởng mức án khoan hồng như sau:

• Nếu điều luật quy định hình phạt là tù chung thân hoặc tử hình, thì mức hình phạt cao nhất họ phải chịu là không quá 18 năm tù;
• Nếu điều luật quy định hình phạt là tù có thời hạn, thì mức hình phạt cao nhất họ phải chịu là không quá 3/4 mức phạt tù mà điều luật quy định.

2. Có được hưởng tình tiết giảm nhẹ phạm tội lần đầu nếu phạm tội cướp tài sản?

Căn cứ Điều 168 Bộ luật Hình sự năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2018 như sau:

Điều 168. Tội cướp tài sản

1. Người nào dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực ngay tức khắc hoặc có hành vi khác làm cho người bị tấn công lâm vào tình trạng không thể chống cự được nhằm chiếm đoạt tài sản, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
   • a) Có tổ chức;
   • b) Có tính chất chuyên nghiệp;
   • c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 11% đến 30%;
   • d) Sử dụng vũ khí, phương tiện hoặc thủ đoạn nguy hiểm khác;
   • đ) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
   • e) Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ mà biết là có thai, người già yếu hoặc người không có khả năng tự vệ;
   • g) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
   • h) Tái phạm nguy hiểm.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm:
   • a) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
   • b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%;
   • c) Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 18 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
   • a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;
   • b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 31% trở lên;
   • c) Làm chết người;
   • d) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp.
5. Người chuẩn bị phạm tội này, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
6. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt quản chế, cấm cư trú từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

Căn cứ Điều i, khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2017 như sau:

Điều 51. Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự

1. Các tình tiết sau đây là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự:
   • i) Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng

Theo các quy định trên, tình tiết phạm tội lần đầu có thể được coi là một tình tiết giảm nhẹ, nhưng có điều kiện là người phạm tội chỉ bị truy cứu ở khung tội phạm ít nghiêm trọng (khung hình phạt là phạt tiền, phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù đến 3 năm).

Trong khi tội cướp tài sản có khung hình phạt thấp nhất là từ 3 đến 10 năm tù giam. Do đó, nếu một người phạm tội cướp tài sản thì sẽ không được hưởng tình tiết giảm nhẹ là “Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng”.